1. Dấu hiệu nhận biết gian lận báo cáo tài chính
1.1. Thay đổi doanh thu
Trong bảng cân đối tài chính của một doanh nghiệp, doanh thu luôn là một khoản mục quan trọng nhất. Doanh thu phản ánh sự phát triển hiện tại của doanh nghiệp, liệu nó đang diễn ra theo hướng tích cực hay tiêu cực. Từ đó, gian lận trong báo cáo tài chính cũng có thể xuất hiện.
Thay đổi doanh thu để gian lận báo cáo tài chính
Tăng doanh thu dựa vào doanh thu khác
Trong quá trình phân tích báo cáo tài chính, nhiều người thường vô tình bỏ qua các số liệu doanh thu khác. Tuy nhiên, để theo dõi hoạt động cốt lõi của công ty và phát hiện gian lận trong báo cáo tài chính, việc xem xét tỉ mỉ phần này là rất quan trọng.
Nhiều doanh nghiệp đã tận dụng tăng doanh thu thông qua các khoản thu khác. Tuy nhiên, hiệu ứng này thường chỉ là tạm thời và không bền vững theo thời gian. Đồng thời, nó cũng không phản ánh đúng hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh cốt lõi của doanh nghiệp.
Khai khống doanh thu
Khai khống doanh thu hay còn được gọi là việc ghi nhận doanh thu không có thật là một trong những chiêu trò gian lận báo cáo tài chính phổ biến. Hành vi này đề cập đến việc ghi nhận vào sổ sách kinh doanh các giao dịch bán hàng hoặc cung cấp dịch vụ mặc dù thực tế không có sự giao dịch đó diễn ra. Các đơn vị thường sử dụng kỹ thuật này bằng cách lập danh sách khách hàng giả mạo và tạo ra chứng từ giả mạo. Tuy nhiên, hàng hóa không được chuyển giao và không có dịch vụ nào được cung cấp. Sau một khoảng thời gian, thông thường đầu niên độ tiếp theo, các đơn vị sẽ phải hoàn trả lại hàng hóa.
Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp còn thực hiện hành vi ghi tăng các yếu tố trên hóa đơn mua bán để tăng doanh thu. Thậm chí, có các trường hợp ghi nhận doanh thu mặc dù việc giao hàng chưa hoàn tất hoặc quyền sở hữu chưa được chuyển đổi thành công. Hành vi gian lận trong báo cáo tài chính này cần phải bị chỉ trích và lên án.
Tăng doanh thu nhờ lợi dụng các điều khoản "Bán và giữ"
Tăng doanh thu nhờ lợi dụng các điều khoản "Bán và giữ"
Khi một doanh nghiệp ký kết một biên bản xác nhận với bên mua, cam kết nghiệm thu sản phẩm bán, mặc dù hàng hóa vẫn đang ở tại nhà máy của người bán và quá trình chuyển giao sẽ thực hiện sau, thì được gọi là "Bán và giữ". Đơn giản hóa, điều này ám chỉ rằng doanh nghiệp sẽ chuyển doanh thu của kỳ sau lên để ghi nhận trước vào kỳ trước. Dường như công ty đang phát triển mạnh mẽ trong thời điểm hiện tại, nhưng phương pháp này có thể gây ra tác động tiêu cực bằng cách ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu của kỳ sau hoặc các năm sau.
Ngoài ra, trong lĩnh vực xây dựng hoặc cung cấp dịch vụ, các doanh nghiệp thường áp dụng chiêu trò ước tính doanh thu. Điều này bao gồm việc ban lãnh đạo tự điều chỉnh số liệu doanh thu theo ý muốn của họ, tuy nhiên vẫn cần tuân thủ các quy định pháp lý và có lý do rõ ràng khi giải trình trước các bộ phận kiểm toán. Do đó, cần có sự cảnh giác và kỹ thuật để phát hiện gian lận trong báo cáo tài chính và tiếp tục làm sáng tỏ những chiêu trò này.
Tăng doanh thu dựa vào các bên liên quan
Một trong những chiêu trò gian lận báo cáo tài chính phổ biến nhất trong các doanh nghiệp hiện nay là tận dụng các bên liên quan, đặc biệt là trong những thời điểm doanh nghiệp cần bổ sung doanh thu đột ngột vào cuối năm để đạt chỉ tiêu lợi nhuận đã đề ra. Mục đích của việc này là chỉ để thỏa mãn các mục tiêu lợi nhuận đã đề ra, mặc dù việc ký kết các hợp đồng nội bộ như vậy mang theo nhiều rủi ro liên quan đến giá cả và lợi nhuận. Tuy nhiên, đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn lớn, thì việc này lại được coi trọng vì đầu ra của họ thường chính là đầu vào của các đối tác liên quan.
Thậm chí, trong một số trường hợp, doanh thu của một số doanh nghiệp hoàn toàn có thể phụ thuộc vào các bên liên quan. Để trở thành một nhà đầu tư thông minh, tốt nhất là nên tìm hiểu thêm về các giao dịch quan trọng để xác định liệu doanh thu của doanh nghiệp có đang bị can thiệp hay không.
Tăng doanh thu nhờ chính sách giá và hỗ trợ thêm tín dụng cho khách hàng
Khi doanh nghiệp nhận thấy rằng họ không thể đạt được lợi nhuận theo kế hoạch, một chiêu lưu thông thường là giảm giá sản phẩm hiện tại và thông báo về việc tăng giá trong năm sau. Hành động này giúp nới lỏng các điều kiện tín dụng và tăng cường doanh thu trong kỳ hiện tại, tuy nhiên, nó cũng là một hình thức gian lận báo cáo tài chính có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến lợi nhuận của doanh nghiệp trong năm sau.
Tăng doanh thu nhờ chính sách giá và hỗ trợ thêm tín dụng cho khách hàng
1.2. Định giá sai tài sản
Việc định giá sai tài sản có thể xuất phát từ sự nhầm lẫn ban đầu của bộ phận kế toán nhưng thực chất lại có thể dẫn đến gian lận báo cáo tài chính. Dấu hiệu rõ ràng nhất cho vấn đề này là khi các tài sản đã hư hỏng không được ghi nhận để giảm giá trị hàng tồn kho, hoặc không có sự lập đầy đủ các danh sách dự phòng để giảm giá cho hàng tồn kho. Có một số loại tài sản nhất định thường bị định giá sai, như tài sản cố định hoặc các tài sản được mua và sở hữu qua việc hợp nhất kinh doanh.
1.3. Thay đổi chi phí
Ngoài việc áp dụng gian lận trong báo cáo tài chính để điều chỉnh doanh thu, nhiều doanh nghiệp cũng mong muốn thay đổi chi phí thông qua một số cách sau đây:
Thay đổi chi phí để gian lận báo cáo tài chính
Che giấu công nợ để giảm chi phí
Phương thức gian lận này hiện đang rất phổ biến trong nhiều doanh nghiệp, với mục tiêu sử dụng công khai để tạo ra sự khai khống lợi nhuận. Khi lợi nhuận trước thuế tăng, số tiền này thường tương ứng với các chi phí hay công nợ bị che giấu. Các doanh nghiệp thường thực hiện các phương pháp sau để thực hiện gian lận này:
-
Vốn hóa chi phí
-
Không lập đầy đủ các khoản dự phòng
-
Không hề ghi nhận chi phí hay công nợ
-
Không hề ghi nhận những mặt hàng bán trả lại
-
Thay đổi chính sách kế toán
Việc phân bổ chi phí vào giá thành sản phẩm thường là một cách thức phổ biến để gian lận báo cáo tài chính trong nhiều doanh nghiệp. Thay vì phân bổ đủ chi phí sản xuất vào sản phẩm, một số doanh nghiệp chọn cách treo chi phí dở dang lên các khoản mục khác. Điều này làm giảm giá vốn bán hàng và tăng lợi nhuận một cách đột ngột.
Do đó, để trở thành một nhà đầu tư thông minh, cần chú ý đến hàng tồn kho và các chi phí sản xuất dở dang cũng như giá vốn bán hàng khi phân tích báo cáo tài chính của doanh nghiệp.
Giảm chi phí bằng cách vốn hóa
Những doanh nghiệp hoạt động minh bạch thường liệt kê đầy đủ chi phí kinh doanh trong kết quả hoạt động kinh doanh của họ. Tuy nhiên, những doanh nghiệp muốn thực hiện gian lận có thể chọn cách lập khoản này trong Bảng cân đối kế toán. Hành động này có thể giúp họ giảm chi phí và tăng lợi nhuận sau thuế.
2. Một số vụ gian lận về báo cáo tài chính nổi bật
Các vụ bê bối kế toán không phải là điều mới mẻ và quy mô của mỗi vụ thường khác nhau. Trong lịch sử thị trường tài chính toàn cầu, đã có nhiều vụ báo cáo gian lận BCTC nổi tiếng. Trong một số trường hợp, việc phát hiện gian lận kế toán tại doanh nghiệp không chỉ dẫn đến phá sản của doanh nghiệp mà còn dẫn đến sụp đổ của cả hãng kiểm toán.
Ví dụ: Enron - một công ty năng lượng có trụ sở tại bang Texas, Mỹ. Trước khi phá sản, đã sử dụng các phương pháp kế toán phức tạp liên quan đến các công ty vỏ bọc để loại bỏ các khoản nợ hàng trăm triệu USD khỏi sổ sách của mình. Điều này đã làm cho nhà đầu tư và các chuyên gia phân tích tin rằng tình hình tài chính của Enron ổn định hơn nhiều so với thực tế. Các công ty vỏ bọc do các giám đốc cấp cao của Enron điều hành đã thổi phồng doanh thu, tạo ra con số doanh thu và lợi nhuận ấn tượng. Tuy nhiên, khi mạng lưới gian lận bị phanh phui, giá cổ phiếu Enron rơi tự do. Sụp đổ của Enron cũng dẫn đến sự sụp đổ của Arthur Andersen, một hãng kiểm toán lớn thứ 5 thế giới vào thời điểm đó.
Enron - một công ty năng lượng có trụ sở tại bang Texas, Mỹ
Ngoài ra, vào năm 2002, công ty viễn thông WorldCom bị điều tra gắt gao sau khi có dấu hiệu "xào nấu" số liệu kế toán. WorldCom đã ghi nhận chi phí hoạt động thành các khoản đầu tư và phóng đại lợi nhuận của mình. Khi bị phát hiện, WorldCom đã nộp đơn xin phá sản vào tháng 7 năm 2002.
Tiếp theo là vụ việc của Lehman Brothers - một công ty chứng khoán lớn, vào năm 2008. Lehman Brothers đã che giấu các khoản nợ lên tới 50 tỷ USD khỏi bảng cân đối kế toán trong quí II/2008.
Lehman Brothers - một công ty chứng khoán lớn
Một trong những vụ bê bối tài chính mới nhất là của Wirecard, một công ty công nghệ tài chính hàng đầu tại Đức. Wirecard đã sử dụng các hợp đồng giả mạo để thổi phồng doanh thu và âm mưu khai khống doanh thu và lợi nhuận.
Tại Việt Nam, đã xảy ra nhiều vụ gian lận trong BCTC của các doanh nghiệp điển hình như:
Ví dụ 1: Vụ tập đoàn Tân Hoàng Minh (2021-2024): 'Làm đẹp' báo cáo tài chính, chiếm đoạt 8.600 tỷ đồng. Chủ tịch Tân Hoàng Minh- ông Đỗ Anh Dũng, cùng con trai và một số đồng phạm khác đã bị cáo buộc về hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Cụ thể, họ đã sử dụng các thủ đoạn để "phù phép" kết quả kinh doanh từ lỗ sang lãi và gian dối trong việc phát hành trái phiếu, qua đó chiếm đoạt số tiền lớn từ các nhà đầu tư. Cơ quan điều tra đã xác định rằng ông Đỗ Anh Dũng là người chủ mưu, điều hành mọi hoạt động của các công ty con liên quan và đã chiếm đoạt tổng cộng hơn 8.600 tỉ đồng từ nhà đầu tư. Phiên xử vụ án này đã diễn ra và tòa đã tạm dừng để dành thời gian cho bị hại nghiên cứu thêm hồ sơ.
Ví dụ 2: Vụ Vạn Thịnh Phát nằm trong số những vụ lừa đảo tài chính lớn nhất thế giới. Vụ án Vạn Thịnh Phát là một trong những vụ gian lận báo cáo tài chính đáng chú ý gần đây. Các cáo buộc chủ yếu xoay quanh việc chiếm đoạt tài sản và gian lận liên quan đến hoạt động ngân hàng và tham ô tài sản. Trương Mỹ Lan, cựu Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty Cổ phần Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, đã bị cáo buộc chỉ đạo các đồng phạm hợp thức hóa hồ sơ để chiếm đoạt của Ngân hàng SCB hơn 304.096 tỉ đồng. Vụ án này cũng liên quan đến việc tái cấu trúc Ngân hàng SCB và các vấn đề pháp lý liên quan
Ví dụ 3: Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ kỹ thuật Nhật Cường (Công ty Nhật Cường). Trong thời gian từ năm 2014 – 2019, Ban lãnh đạo công ty đã chỉ đạo nhân viên lập 2 hệ thống sổ sách kế toán. Trong đó 1 hệ thống nội bộ, bí mật để theo dõi số liệu thực tế. Một hệ thống khác ghi nhận báo cáo tài chính, sổ sách kế toán để khai báo với cơ quan quản lý Nhà nước. Hai hệ thống này có sự chênh lệch về số liệu. Và theo kết quả giám định, Công ty Nhật Cường đã trốn đóng gần 27 tỷ đồng tiền thuế giá trị gia tăng. Và hơn 3,1 tỷ đồng tiền thuế thu nhập doanh nghiệp.
Ví dụ 4: Giai đoạn đầu năm 2017, việc ghi nhận doanh thu từ giao dịch bán tái thuê (Sales and leaseback) được chú ý. Trên BCTC của Công ty Cổ phần Hàng không Vietjet được nhiều nhà đầu tư, nhà nghiên cứu tài chính đặc biệt quan tâm. Gây ra khá nhiều tranh luận. Khi việc ghi nhận này đóng góp con số doanh thu, lợi nhuận không hề nhỏ cho công ty này.
Theo quy định của Thông tư 200/2014/TT-BTC. Đối với khoản tiền nhận được từ việc bán tài sản trong giao dịch này. Bên đi thuê (bên bán) sẽ phải ghi nhận vào khoản mục doanh thu chưa thực hiện (Tức là một khoản nợ phải trả trên bảng cân đối kế toán). Nếu bản chất của giao dịch tái thuê là thuê tài chính. Hoặc ghi nhận vào thu nhập khác trên báo cáo kết quả kinh doanh. Nếu bản chất của giao dịch tái thuê là thuê hoạt động.
Trên đây là các thông tin giải đáp của chúng tôi về dấu hiệu phát hiện gian lận báo cáo tài chính. Trong quá trình tìm hiểu, nếu cần hỏi thêm về bất kỳ điều gì vui lòng liên hệ với chúng tôi để được giải đáp.